به نام خدا

اولین همایش تاریخ و فرهنگ وتمدن اسلام و ایران در روزهای 17تا19 آذر ماه سال 1388 برگزار شد. این اولین همایش اختصاص به تاریخ ریاضیات و نجوم داشت. این اولین قدم از قدمهای مثبتی است که در راه شناخت فرهنگ و تمدن اسلامی وایرانی است. سخنرانی های مناسبی در این سه روز انجام گرفت و چندین پوستر هم در کنار همایش به نمایش درآمد. در انتها هم با برگزاری نشست پسرش و پاسخ از پیشنهادات شرکت کنندگان استفاده شد. با توجه به حضورم در این همایش مطالبی را جهت بهتر شدن این گونه همایشها عرض می کنم:

1.      در ابتدا از برگزار کنندگان همایش به خصوص دانشگاه تربیت مدرس کمال تشکر را دارم.

2.      این همایش اختصاص به تاریخ ریاضیات و نجوم داشت. اولین چیزی که به ذهن می رسد این است که با توجه به تعداد زیاد دانشمندان اسلامی در این دو حوزه و حجم بالای علوم تولید شده در این زمینه ها در تاریخ اسلام و ایران؛ هر کدام از این دو حوزه ی ریاضیات و نجوم قابلیت برگزاری یک همایش جداگانه را داشتند. امیدوارم در دوره های بعد با توجه دوباره به هر کدام از این علوم به طور جداگانه بتوان توجه لازم را به هر دوی آنها انجام داد.

3.      بیشتر بزرگانی که در این همایش شرکت داشتند دانشمندان ریاضیات و فیزیک بودند، البته برخی اساتید نجوم هم بودند که باز هم به نظر من حضور آنها هم کمرنگ بود.

4.      در این همایش با اینکه صحبت از تاریخ ریاضیات و نجوم بود ولی متاسفانه حضورمحققین و دانشمندان حوزه ی تاریخ کشورمان در این همایش کمرنگ بود. بنده به عنوان دانشجوی تاریخ توقع دیگری از این همایش داشتم. اما گویا تاریخ در کشور ما محدود به تاریخ سیاسی و گاهی اجتماعی می شود. و تاریخ علم در این میان از بذل توجه محققین عرصه تاریخ کشورمان بی بهره است. البته نکته ای در این میان هست که شاید علت این حضور کمرنگ را توجیه کند. ریاضیات و نجوم رشته ای تخصصی اند و با توجه به سیستم آموزشی چندین ساله در کشورمان نمی توان از مورخین و فعالان عرصه تاریخ کشورمان انتظار داشت که اطلاعات تخصصی در این زمینه داشته و وارد این حوزه شوند. اما وقتی صحبت از تاریخ ریاضیات و نجوم می شود ، تاریخ بخشی از این موضوع می باشد که خود رشته ای تخصصی است و متخصصین خود را می طلبد. در نتیجه چاره ای جز همکاری بین رشته ای نمی ماند وگرنه این دور و تسلسل باطل همچنان باقی می ماند. و در نهایت همانطور که دکتر بنی هاشم فرمودند حدود شش هزار نسخه خطی در مورد ریاضیات در کتابخانه ی کشور خاک می خورد و کسی نسبت به احیای آن توجهی به خرج نمی دهد.

5.      آقای دکتر بنی هاشمی به حدود دوازده هزار نسخه خطی در زمینه نجوم و ریاضیات اشاره کردند که هنوز عمل تصحیح و مقابله نسخ برروی آنها صورت نگرفته است. این کار تنها با همکاری بزرگان و دانشمندان رشته های تاریخ و نجوم و ریاضیات به ثمر خواهد نشست و تنها تشویق دانشجویان ریاضیات کارساز نخواهد بود. متاسفانه بیشتر هم مصححین ما بر روی نسخ مربوط به تاریخ و ادبیات و شاید پزشکی مصروف می شود و کمتر سراغ کتابهای علمی می روند شاید هم این به دلیل باشد که این علوم تخصصی اند. لذا این امر مهم همکاری مستمر و جدی این دو گروه دانشمندان را می طلبد.

6.      سوال دیگری که در این همایش مطرح شد این بود که چگونه می توان توجه به تاریخ علوم را در میان دانشجویان و استادان بیشتر کرد. یکی از راهکارها تشکیل انجمن های تاریخ این علوم برای مثال تاریخ ریاضیات پیشنهاد شد. این کار می تواند قدمی بزرگی باشد به شرطی که علاوه بر اینکه گرفتار سیستم اداری نشده و در آن نگاه ویژه ای به همکاری بین رشته ای شود. و با دعوت از بزرگان رشته تاریخ در این انجمنها کار مشترک با همدلی و همیاری بالا انجام گیرد.

7.      راه حلی که بنده برای پاسخ به سوال فوق ارائه کردم این است که اول اینکه در کتب دانش آموزان در کنارپرداختن به تاریخ سلسله ها و شاهان که البته لازم است، کمی هم یا شاید بیشتر به تاریخ علم وفرهنگ پرداخته و در کتب تاریخی مدارس از آنها ذکری به میان آید. مرحله بعدی این است که در کتب علوم و ریاضیات دانش آموزان به تاریخ مباحث علمی یاد شده در کشورمان و جهان اسلام اشاره شده و حتی اگر می شود تا جایی که امکان دارد از اصطلاحات فرهنگ خودمان به جای اصطلاحات لاتین وانگلیسی استفاده شود. اما در دانشگاه ها پیشنهاد من این است که در هر رشته ای درسی حداقل دو واحدی با عنوان تاریخ مختصر همان رشته حتی در سطح وسیع تاریخ کلی اعم از دوره اسلامی و غربی آن گنجانده شود تا دانشجویان با تاریخ رشته خود در تمدن اسلامی و بعد ادامه آن در تمدن غربی آشنا شوند.

8.      نکته آخر اینکه دولتهای استعماری غربی برای بهره برداری هر چه بیشتر و نیز تسلط بیشتر بر دیگر کشورها علاوه بر تشویق مراکز علمی شان در خصوص تحقیق در مورد تاریخ و زندگی اجتماعی و عقاید کشورهای تحت سلطه ، به حمایت های عظیم مالی از این افراد پرداختند. گاهی هم مراکز اقتصادی دست به این حمایتها می زدند. اینها همه نه از روی علاقه به فرهنگ مردم جهان بلکه جهت استعمار بیشتر این کشورها بوده است. حال تکلیف ما برای تحقیق بر روی تاریخ و فرهنگ خودمان روشن است. دولت باید وارد عرصه حمایتی از این تحقیقها شود؛ مراکز اقتصادی خصوصی هم باید با احساس مسئولیت از روشن شدن زوایای ناپیدای تاریخ کشورمان در حد امکان حمایت کنند.

امیدوارم با آشنایی کامل به گذشته ی خود راهی برای روشنایی آینده ی مان بیابیم.